Donkere kanten

Auteur
Joost Kampen
De kern
Organisaties zijn mini-samenlevingen en hebben net als mensen mooie en minder fraaie kanten. Er is de formele en de informele organisatie. In het zicht en in de schaduw. Uitingen zijn: destructief leiderschap zoals intimidatie, zelfverrijking, wegkijken, gedrag van medewerkers zoals pesten, uitschelden of buitensluiten, informele elites, persoonlijke voorrechten, diefstal. Dit kan voortbestaan in een organisatie met langdurige verwaarlozing.
Zie NL samenvatting van artikel D. Vaughn (1999). (Zie de Dark side of organisations)
Kernvragen
  • Herken je kenmerken van een verwaarloosde organisatie?
  • Hoe moet je die -niet- aanpakken?


Uitgangspunten
De leiding is verantwoordelijk voor het dagelijks functioneren en voor de ontwikkeling van mensen en organisatie.
De aanpak van ontwikkelingsachterstanden mag niet uitbesteed worden. Methodisch werken net als in de orthopedagogiek en het onderwijs. Sluit aan op de ‘zone van naastgelegen ontwikkeling’ (Lev Vygotsky).
De adviseur neemt niet over maar heeft toestemming van opdrachtgever om veeleisend hup te bieden.
Oorsprong
Lewin, Lippitt & White (1939) over laissez faire leiderschap. Berne (1964): games people play.  Kets  de Vries (1999): worstelen met de demon. De (ortho-)pedagogiek: Aichhorn (1952): Verwaarloosde jeugd. Systemisch denken: Kessener & van Oss (2019).
Toepassing
Wanneer eerdere aanpakken tot verbetering niet hielpen. De aanpak begint in het hier en nu: de hoogste leiding maakt een werkelijkheidsanalyse. Daarna methodisch werken aan de veranderopgave. Toepassing in het gehele organisatiesysteem. Hoofdrol voor een competente leiding met hulp van de staven. De externe adviseur heeft de rol van ‘bekwamere ander’
Aandachtspunten
Checken en contracteren of de voorwaarden voor herstel aanwezig zijn. Geef prioriteit aan de basis op orde en ‘normaal’ doen. Geen rivaliserende interventies die nu nog niet werken.
Wel ingrepen doen zoals herstel leidingstructuur na invoering van zelforganisatie.
Wees duidelijk over weerbarstigheid en lange duur van herstel van donkere kanten. Weet dat informele leiders profiteren van deze ‘organizational reality’.
Voorbeelden

De casus GVB Amsterdam is de oorsprong van het gedachtegoed van verwaarloosde organisaties.
Het bleek een promotieonderzoek waardig.
Bij GVB leerde ik dat ‘het altijd erger is dan je denkt’ en dat ‘het dichterbij zit dan je denkt’. Het eerste ontdekten we als veranderaars tijdens de vaste vrijdagmiddag intervisie waar we constateerden dat er sprake was van ‘betaald voetbal’ onder het rijdend personeel.

De trambestuurders en buschauffeurs die op zaterdag voetbalden in de teams van de personeelsvereniging werden ‘vrijgemaakt’ van hun rij-dienst. Zo behielden zij hun salaris en weekendtoeslag. De bron van een Parool journalist bleek op het secretariaat van de algemeen directeur te werken. Zij was een nichtje van de journalist. Vandaar dat de krant zo goed wist wat er allemaal misging. Zie Casus GVB.

Inbedding
Dertig jaar onderzoek naar vormen en effecten van destructief leiderschap en grensoverschrijdend gedrag zoals pesten. Steeds meer aandacht voor sociale (on-)veiligheid, burnout, organisatietrauma. (Zie document Inbedding)
Kritiek
We kijken liever naar wat wel goed gaat. Realiseren van ambities. We kijken als leiding liever weg van de donkere kanten. ‘Dit wordt ook wel ’toxic positivity’ genoemd
(Whitney Goodman, 2022)
De donkere kanten vormen tesamen met de constructieve kijk het gehele plaatje.
Kernreferenties
Overcoming Bad Leadership in Organizations (Lusk & Hayes, 2022)
The Dark Side of Management (Hanlon, 2016) Link 4
Bekijk mijn kaarten